Sztolonia Marie Agnes-Bystrzyca Górna

Opublikowano: poniedziałek, 11 maj 2015 19:39

Górnictwo kruszcowe na obszarze Gór Sowich znane jest przede wszystkim z okolic Srebrnej Góry. Przemierzając na początku lat 90. XX w. mniej rozpoznane pod tym względem okolice Bystrzycy Górnej, Zagórza Śląskiego, Dziećmorowic i Walimia odnajdowaliśmy często zagubione lesie, ledwie widoczne pośród otaczającej je roślinności nieckowate zagłębienia, usypiska rozdrobnionej skały, czasem biegnące wzdłuż zbocza głębokie zapadliska i rowy oraz nieliczne dobrze zachowane sztolnie. Rodowód niektórych takich śladów związany jest z prowadzonymi na tym terenie począwszy od około XVI w. poszukiwań oraz wydobycia rud srebra, ołowiu i cynku. Niestety nie wszystkie te obiekty zostały udokumentowane w zachowanej literaturze i planach górniczych pochodzących głównie z XVII i XIX w. Jednym z lepiej zachowanych zinwentaryzowanych w 1994 r. obiektów w tej części Gór Sowich jest sztolnia z Bystrzycy Górnej

Pierwsze informacje o prowadzeniu robót górniczych w okolicach Bystrzycy Górnej pochodzą z połowy XVI w. , jednak dotyczą one kopalni ołowiu i srebra zlokalizowanej w dolinie Srebrnego Potoku (obecnie Złoty Potok) płynącego od strony Modliszowa w kierunku Bystrzycy Górnej. Potwierdzeniem istnienia i lokalizacji sztolni w Bystrzycy Górnej jest jedynie jej zaznaczenie jako nieczynne wyrobisko górnicze na mapie geologicznej z 1924 r. Kopalnia ta była prawdopodobnie, jak wiele kopalń w tym rejonie, eksploatowana z przerwami. Nie jest wykluczone, że roboty górnicze na tym złożu trwały od XVI w. do początku XIX w. Do eksploatacji tego złoża wielokrotnie powracano, licząc, że wraz z rozwojem metod urabiania i wzbogacania rudy eksploatacja stanie się opłacalna. Na podstawie zapisu w rejestrze górniczym z 1904 r. sztolnia w Bystrzycy Górnej uważana jest za kopalnie rud cynku o nazwie Marie-Agnes. W latach 1902-1904, gdy budowano linię kolejową Świdnica Kraszowice–Jedlina Zdrój, na odcinku od stacji kolejowej Bystrzyca Górna do stacji Lubachów, prowadzono ją wysokim nasypem ziemnym. Jest przy tym znamienne, że na wysokości wylotu sztolni przerwano go, budując wiadukt kolejowy, co umożliwiło utrzymanie dostępu do kopalni. Linię kolejową i wiadukt tak wykonano, że nie wywarło to destrukcyjnego wpływu na stan zachowania wyrobisk, pomimo że linia była użytkowana do 1988 roku. Sztolnia położona jest przy drodze gruntowej na prawym brzegu rzeki Bystrzycy. W odległości około 300 m na południowy wschód od kopalni znajduje się kościół parafialny we wsi Bystrzyca Górna. Pod sklepieniem wiaduktu nieczynnej linii kolejowej Świdnica Kraszowice?Jedlina Zdrój, znajduję się otwarty wylot sztolni. Naprzeciw wylotu sztolni, na lewym brzegu rzeki, przy drodze Świdnica-Jugowice, jest usytuowany przystanek autobusowy. Wyrobiska przebiegają wzdłuż hydrotermalnej żyły barytowo-kwarcowej zawierającej rudy ołowiu, srebra i cynku (galena srebronośna i sfaleryt). Żyła przecina typowe gnejsy sowiogórskie. Wyrobiska prowadzone były w litej skale bez obudowy. Ich stan zachowania jest bardzo dobry. Wyrobiska położone są na trzech poziomach, połączonych pionowymi szybikami. Chodniki biegną w kierunku wschód–zachód, zgodnie z biegiem eksploatowanej niegdyś żyły. Prawie pionowy upad eksploatowanej żyły sprawił, że wyrobiska na wszystkich poziomach (górnym i dwóch dolnych) prowadzone były w tych samych kierunkach. Początki eksploatacji złoża związane były z wychodnią żyły, której rozpoznanie rozpoczęło głębienie sztolni, możliwie że już w XVI w. Prowadząc roboty zgodnie z biegiem żyły na górnym poziomie kopalni wykonano dwa rozchodzące się pod kątem około 35° wyrobiska chodnikowe. Połączone poprzecznym chodnikiem odwadniającym. Średnia wysokość wyrobisk poziomych wynosi tutaj około 1,8 m, a szerokość około 1,0 m. Być może, w XVIII w. celem udostępnienia dolnej partii złoża zgłębiono pionowy szybik o wymiarach w przekroju poprzecznym 2,3×4,0 m i głębokości około 6 m. W szybiku zachowało się drewniane zbrojenie szybowe w postaci belkowych rozpór (rys. 4), do których mocowano rurociąg odwadniający i drabiny dla ludzi. Rurociąg wykonany jest z drewnianych rur, o długości około 3,6 m, średnicy zewnętrznej 10 cm i wewnętrznej 5 cm. Elementy drewniane drabiny łączone były na wpust i kołkowane bez użycia elementów metalowych. Jej wymiary wynoszą: długość 3,2 m, szerokość 34 cm, rozstaw szczebli 35 cm (ich wysokość 9 cm i grubość 2 cm). Zatopione elementy zbrojenia szybowego, drewniany rurociąg odwadniający i drabiny. Dolny zalany poziom kopalni stanowi poziome, pojedyncze wyrobisko prowadzone około 6 m niżej, równolegle do wyrobiska poziomu górnego, w którym zgłębiono szybik. Przekrój poprzeczny zalanego chodnika jest podobny do prowadzonego w poziomie górnym. Z tego wyrobiska zgłębiono kolejny szybik o głębokości około 3 m i prostokątnym przekroju poprzecznym, lecz o zdecydowanie mniejszych rozmiarach od szybiku łączącego dwa wyższe poziomy. Wyrobisko trzeciego, najniższego poziomu jest najkrótsze i prowadzone było równolegle do położonych wyżyj. Wyrobiska górnego poziomu kopalni połączono poziomym chodnikiem, o zmniejszającym się stopniowo przekroju i wylocie nad szybikiem. Wyrobiskiem tym, prowadzonym w litej skale, odprowadzano wodę odpompowywaną z dolnego poziomu kopalni przez rurociąg wykonany z drewnianych rur. Na poziomie górnej sztolni lokalnie występuje woda do wysokości około 20-30 cm. Zbieranie się jej wynika z braku grawitacyjnego odwadniania w związku z częściowym zasypaniem wylotu sztolni. Stan wyrobisk kopalni wskazywał na możliwość udostępnienia ich dla ruchu turystycznego po wcześniejszym odwodnieniu i wykonaniu niezbędnych ekspertyz górniczo-geologicznych. Próbę udostępnienia tej sztolni podjęto, lecz obecnie nie jest ona w pełni zabezpieczona i udostępniona do ruchu turystycznego.

/Na podstawie "ODKRYCIE I INWENTARYZACJA SZTOLNI W BYSTRZYCY GÓRNEJ"-Elżbieta LIBER, Maciej MADZIARZ, PWr 2006/

http://www.wgg.pwr.wroc.pl/pdf/publikacje/Dziedzictwo_II/16_Liber_Madziarz.pdf